عريف وقف تام
هـرگـاه دو عـبـارت بـه گونه اى باشد كه هر يك به تنهايى مستقل و مفيد معنا باشد وبين آنها هـيـچ گونه رابطه لفظى و معنوى وجود نداشته باشد, وقف بين آن دو,(وقف تام ) است و ابتدا از عبارت دوم , بسيار نيكو و پسنديده است .
ايـن نـوع وقـف پس از تمام شدن يك قصه , كلام و موضوع مى باشد, و معمولا درراءس آيات است , گرچه در اواسط آيات نيز يافت مى شود
, بنابراين مى توان گفت كه ملاك وقف تام دو چيز است : يكى انقضا و تمام شدن كلام , وديگرى مستغنى بودن عبارت دوم از عبارت اول .

مثالها:

الف ) وقف بر رؤوس آيات :
(بسم اللّه الرحمن الرحيم ).
(مالك يوم الدين ), (حمد (1), آيه 4).
(اياك نعبد واياك نستعين ), (همان , آيه 5).
(ولاالضالين ), (همان , آيه 7).
(واولئك هم المفلحون # ان الذين كفروا), (بقره (2) آيه 5 و 6).
(وعلى ابصارهم غشاوة ولهم عذاب عظيم # ومن الناس من يقول امنا باللّه ),(همان , آيه 7 و 8).
(ان اللّه على كل شى ء قدير # يا ايها الناس اعبدوا ربكم ), (همان , آيه 20 و21).
(وهو بكل شى ء عليم # واذ قال ربك للملائكة ), (همان , آيه 29 و 30).
(وانهم اليه راجعون # يا بنى اسرائيل اذكروا نعمتى ), (همان , آيه 46 و 47).
(وافئدتهم هواء # وانذر الناس ), (ابراهيم (14), آيه 43 و 44).
(ولو القى معاذيره # لا تحرك به لسانك , (قيامت (75), آيه 15 و 16).

ب ) وقف بر غيررؤوس آيات
(جعلوا اعزة اهلها اذلة # وكذلك يفعلون ), (نمل (27), آيه 34).
در ايـنـجـا چـون كـلام بـلقيس با (جعلوا اهلها اذلة ) تمام مى شود و جمله (وكذلك يفعلون ) قول خداوند است , وقف بر (اذلة ) تام است .
(لقد اضلنى عن الذكر بعد اذ جاءنى # وكان الشيطان للانسان خذولا), (فرقان (25), آيه 29).
با كلمه (جاءنى ) حرف ظالم تمام مى شود و جمله بعد, كلام خداست .
(وانكم لتمرون عليهم مصبحين وبالليل # افلا تعقلون ), (صافات (37), آيه137 و 138).
كلمه (بالليل ) در حكم معطوف به كلمه (مصبحين ) است , يعنى (فى الصبح وبالليل ).
(عليها يتكئون , وزخرفا # وان كل ذلك ), (زخرف (43), آيه 34 و 35).
كلمه (زخرفا) عطف به كلمه (سقفا) در آيه 33 است .
(لم نجعل لهم من دونها سترا, كذلك # وقد احطنا), (كهف (18), آيه 90 و91).
(اولم يتفكروا # ما بصاحبهم ), (اعراف (7), آيه 184).
عـبـارت (مـا بصاحبهم من جنة ) رد قول كفار است كه گفتند: (يا ايها الذى نزل عليه الذكر انك لمجنون )

موارد وقف تام به نحو شايع
در كـتـب عـلوم قرآنى و علم قرائت , مواردى براى وقف تام ذكر شده است كه بعضى از آنها كلى و قـطعى است و بعضى از آنها كلى و قطعى نيست , لذا آنها راتحت عنوان موارد شايع مى آوريم , اين موارد عبارتند از:
1 ـ پايان هر جزء, مانند: وقف بر آيه 141 سوره بقره , در پايان جزء اول .
2 ـ پايان هر حزب , مانند: وقف بر آيه 176 سوره بقره : (لفى شقاق بعيد).
3 ـ نيمه حزب , مانند: وقف بر آيه 60 سوره بقره : (ولا تعثوا فى الارض مفسدين ).
4 ـ ربع حزب , مانند: وقف بر آيه 82 سوره بقره : هم فيها خالدون ).
5 ـ پايان هر سوره , مانند: آيه 7 سوره حمد: (ولاالضالين ).
6 ـ قـبـل از آغاز هر داستان , مانند: آيه 66 سوره بقره : وموعظة للمتقين , آيه 67آغاز داستان گاو بنى اسرائيل است .
همچنين مانند: وقف بر آيه 24 سوره هود: (افلا تذكرون , آيه 25 آغاز داستان نوح است .
7 ـ پايان هر داستان , مانند: وقف بر آيه 73 سوره بقره : (لعلكم تعقلون ), اين آيه ,پايان داستان گاو بنى اسرائيل است .
همچنين مانند: وقف بر آيه 49 سوره هود: (ان العاقبة للمتقين ), اين آيه , پايان داستان نوح است كه از آيه 24 اين سوره آغاز شده است .
و نـيـز مـانـنـد: وقف بر آيه 60 سوره هود: (الا بعدا لعاد قوم هود), اين آيه , پايان داستان قوم عاد و پيامبرشان , حضرت هود است كه از آيه 50 شروع شده است .
و مـانـنـد وقف بر آيه 68 سوره هود: (الا بعدا لثمود) اين آيه , پايان داستان قوم ثمود و پيامبرشان , حضرت صالح است كه از آيه 61 شروع شده است .
8 ـ ركـوعـات قرآن , مانند: وقف بر آيه 39 سوره بقره : (اولئك اصحاب النارهم فيها خالدون ) و آيه 59 سـوره بـقـره : (بـمـا كانوا يفسقون ) و آيه 283 سوره بقره :(بما تعملون عليم ) و آيه 9 سوره آل عمران : (ان اللّه لا يخلف الميعاد).
9 ـ پـيش از ياى ندا, مانند: وقف بر آيه 103 سوره بقره : (لو كانوا يعلمون ) وابتدا به آيه 104: (يا ايها الذين امنوا لا تقولوا راعنا) و وقف بر آيه 171 سوره بقره : (فهم لا يعقلون ) و ابتدا به آيه 172: (يا ايها الـذيـن امـنوا كلوا من طيبات مارزقناكم ) و وقف بر آيه 177 سوره بقره : (واولئك هم المتقون ) و ابتدا به آيه178 : (يا ايها الذين امنوا كتب عليكم القصاص ).
10 ـ پـيش از فعل امر, مانند: وقف بر آيه 210 سوره بقره : (والى اللّه ترجع الامور) و ابتدا به آيه 211: (سـل بنى اسرائيل ) و وقف بر آيه 63 سوره آل عمران : (فان اللّه عليم بالمفسدين ) و ابتدا به آيه 64: (قـل يـا اهـل الـكـتـاب ) و وقـف بر آيه 114 سوره هود: (ذلك ذكرى للذاكرين ) و ابتدا به آيه 115: (واصبر).
11 ـ پيش از قسم , مانند: وقف بر آيه 74 سوره واقعه : (فسب ح باسم ربك العظيم ) و ابتدا به آيه 75: (فـلا اقسم بمواقع النجوم ) و وقف بر آيه 37 سوره حاقه : (لا ياءكله الا الخاطئون ) و ابتدا به آيه 38: (فـلا اقسم بما تبصرون ) و وقف بر آيه 39 سوره معارج : (كلا انا خلقناهم مما يعلمون ) و ابتدا به آيه 40: (فلااقسم برب المشارق ).
12 ـ پيش از لام قسم , مانند: وقف بر (وعرضوا على ربك صفا) و ابتداى به (لقدجئتمونا) در آيه 48 سوره كهف , و وقف بر آيه 3 سوره بلد: (ووالد وما ولد) وابتدا به آيه 4: (لقد خلقنا الانسان فى كبد) و وقـف بـر آيـه 3 سـوره تـيـن : (وهذاالبلد الامين ) و ابتدا به آيه 4: (لقد خلقنا الانسان فى احسن تقويم ).
13 ـ پـيـش از شـرط, در صـورتـى كه جوابش مقدم نشده باشد, مانند: وقف بر آيه 3سوره واقعه : (خـافضة رافعة ) و ابتدا به آيه 4: (اذا رجت الارض رجا) و وقف بر(ولا امانى اهل الكتاب ) و ابتدا به (من يعمل سوءا) در آيه 123 سوره نساء.
تـبـصـره : مـوارد 9, 10, 11, 12 و 13, تام بودن وقفشان منوط به اين است كه ماده قول , قبل از آنها نـيـامـده بـاشـد, زيـرا چنانكه بعدا خواهد آمد, بين (قال ومشتقاتش ) و (مقول قول ) نبايد فاصله انداخت .
14 ـ پـيـش از كـان اللّه , مـانند: وقف بر (اذ يبيتون ما لا يرضى من القول ) و ابتدا به (وكان اللّه بما يـعـمـلون محيطا) در آيه 108 سوره نساء, و وقف بر (ياءت باخرين )و ابتدا به (وكان اللّه على ذلك قـديـرا) در آيه 133 سوره نساء, و وقف بر فعنداللّه ثواب الدنيا والاخرة ) و ابتدا به (وكان اللّه سميعا بصيرا) در آيه 134 سوره نساء.
15 ـ پيش از (ما كان ), مانند: وقف بر آيه 144 سوره آل عمران : (وسيجزى اللّه الشاكرين ) و ابتدا به آيه 145: (وما كان لنفس ان تموت ) و وقف بر آيه 91سوره نساء: (جعلنا لكم عليهم سلطانا مبينا) و ابتدا به آيه 92: (وما كان لمومن ).
16 ـ پـيـش از استفهام , مانند: وقف بر آيه 27 سوره بقره : (اولئك هم الخاسرون )و ابتدا به آيه 28: (كـيف تكفرون باللّه ) و وقف بر آيه 26 سوره نازعات : (ان فى ذلك لعبرة لمن يخشى ) و ابتدا به آيه 27: (ءانتم اشد خلقا.
17 ـ پـيـش از لـو لا, مـانند: وقف بر (وعلمه مما يشاء) و ابتدا به (ولولا دفع اللّه الناس ) در آيه 251 سوره بقره , و وقف بر (ان يقولوا ربنا اللّه ) و ابتدا به (ولولادفع اللّه الناس ) در آيه 40 سوره حج .
تـبـصره : موارد 14, 15, 16 و 17, در صورتى وقفشان تام است كه قبل از آنهاقسم , قول و مانند آن نباشد
18 ـ پـيش از ادوات نفى و نهى , مانند: وقف بر آيه 176 سوره بقره : (لفى شقاق بعيد) و ابتدا به آيه 177: (لـيس البر) و وقف بر آيه 195 سوره آل عمران :(واللّه عنده حسن الثواب ) و ابتدا به آيه 196: (لا يغرنك ).
19 ـ فاصله بين عذاب و رحمت و به طور كلى دو آيه اى كه بيانگر صفات متضادباشند, مانند: وقف بر آيه 24 سوره بقره : (فاتقوا النار التى وقودها الناس والحجارة ) و ابتدا به آيه 25: (وبشر الذين امنوا وعملوا الصالحات ان لهم جنات تجرى من تحتها الانهار).
20 ـ وقـف بـر آيـه اى كـه آيـه بعدش با (اللّه ) آغاز مى شود, مانند: وقف بر آيه 11سوره جاثيه : (لهم عذاب من رجز اليم ) و ابتدا به آيه 12: (اللّه الذى سخر لكم البحر).
21 ـ وقف بر انتهاى استثناء, مانند: وقف بر آيه 160 سوره بقره : (الا الذين تابواواصلحوا).
و ابتدا به آيه 161: (ان الذين كفروا).
22 ـ وقف بر انتهاى قول و گفتار, مانند: وقف بر آيه 47 سوره مدثر: حتى اتينااليقين ).

چند نكته درباره وقف تام

1 ـ گاهى براثر رعايت نكردن وقف تام , وصل دو عبارت يا جمله موجب تغيير وفساد معنا و مفهوم آيـات قـرآن مـى شـود, در اين حالت , وقف بر آخر عبارت اول ,لازم و حتمى , و آن را وقف بيان تام مـى نـامـند
, يعنى به جهت بيان معناى مقصود, وقف بر اين موارد از تام , لازم
است , مانند آياتى كه در ذيل مى آيد: (ولا يحزنك قولهم   ان العزة للّه جميعا), (يونس (10), آيه 65).
(ولا خوف عليهم ولاهم يحزنون الذين ياءكلون الربوا), (بقره (2), آيه 274 و275).
(يعرفونه كما يعرفون ابناءهم الذين خسروا انفسهم , (انعام (6), آيه 20).
(واللّه لا يهدى القوم الظالمين الذين امنوا وهاجروا), (توبه (9), آيه 19 و20).
(انهم اصحاب النار الذين يحملون العرش ومن حوله , (مومن (40), آيه 6 و7).
(فتول عنهم يوم يدع الداع ), (قمر (54), آيه 6).
(ان اللّه شديد العقاب للفقرآء المهاجرين ), (حشر (59), آيه 6 و 7).

2 ـ گـاهـى بـعـضى از وقفهاى تام بر بعضى ديگر برترى دارد, مانند:
وقف بر (مالك يوم الدين ) و (ايـاك نعبد واياك نستعين ) كه هر دو تام , ولى اولى تماميتش بيش ازدومى است , زيرا آيه دوم در خطاب با مابعدش , يعنى (اهدنا الصراط المستقيم )مشترك است

3 ـ هـمانطور كه قبلا اشاره شد, اختلاف در اعراب , قرائت و تفسير, در وقف وابتدا تاءثير دارد, لذا گاهى طبق يك نوع اعراب , قرائت و تفسير, وقف تام است ,و طبق نوعى ديگر, وقف كافى يا حسن است , مانند: وقف بر آيه 139 سوره بقره : (ونحن له مخلصون ) كه طبق قرائت (ام يقولون ) تام است و طبق قرائت (ام تقولون ) كافى است
و نـيـز مـانـنـد: وقـف بر (مثابة للناس وامنا) در آيه 125 سوره بقره , كه بنابر قرائت كسر (خا) در (اتخذوا) تام است و بنابر قرائت فتح در (اتخذوا) كافى است
و يا مانند (الم ) كه غير تام است , در صورتى كه (ذلك الكتاب ) خبرش باشد, و تام است , در صورتى كـه خـبـر براى مبتداى محذوف باشد: (هذا الم ), يا مبتدا براى خبر محذوف باشد: (الم هذا), و يا مفعول براى فعل محذوف باشد: (قل الم )

4 ـ دانى مى گويد: بعضى از وقفهاى تام به واسطه ارتباط معنايى كه با عبارت بعد از خود دارد, در درجـه وقـف كـافـى هـستند, و آن در مواردى است كه به اجماع علما وقف تام است , ولى ارتباط مـعنوى نيز با جمله بعد دارد, مانند: وقف بر(وينذر الذين قالوا اتخذ اللّه ولدا)
و ابتدا به (ما لهم به من علم )
, و همين طور وقف بر (ولا لابئهم )
و ابتدا بر (كبرت كلمة تخرج من افـواهـهـم )
, در حـالى كه منظور از (كلمة ) در عبارت اخير, همان (اتخذ اللّه ولدا)
است .

5 ـ در مـواردى كه وقف تام است , گرچه وقف كردن بهتر است , اما وصل آن نيزجايز است , به جز مواردى كه موجب ايهام معناى خلاف باشد, كه به (وقف بيان تام ) مشهور است

برگرفته شده از سایت http://www.kanoonquran.com