وقف بين صله و موصول
اين نوع وقف , هميشه قبيح است
موصولات عبارتند از: الذى , الذان , الذين , التى , اللتان , اللاتى , من , ما و اى .
مثالها: (ان الذين # كفروا سواء عليهم ءانذرتهم ام لم تنذرهم ), (بقره (2), آيه 6).
(يا ايها الناس اعبدوا ربكم الذى # خلقكم ), (همان , آيه 21).
(سبح للّه ما # فى السموات ), (حشر (59), آيه 1).
(قالوا جزاؤه من # وجد فى رحله فهو جزاؤه ), (يوسف (12), آيه 75).

وقف بين صله و معرب (اعرب دهنده ) موصول
شكى نيست كه موصول در هر جمله اى داراى يك نقش تركيبى است , در جايى مبتدا واقع مى شود و در جاى ديگرى خبر, در جايى فاعل است و در جاى ديگرى مفعول , مراد از (معرب ), عامل اعراب در موصول است , به طور مثال , وقتى خبرواقع مى شود, عامل اعراب آن مبتداست , و يا وقتى مبتدا واقـع مـى شـود, عـامـل آن خبر است , و يا وقتى مفعول واقع مى شود, عامل اعراب آن فعل يا شبه فعل است .
مثالها: (والذين جاهدوا فينا # لنهدينهم سبلنا), (عنكبوت (29), آيه 69).
در اين آيه , (الذين ) مبتداست و عامل اعراب آن , (لنهدينهم ) است كه در اينجاخبر واقع شده است .
(من وجد فى رحله # فهو جزاؤه ), (يوسف (12), آيه 75).
در اين آيه نيز (من ) مبتدا واقع شده , كه اعراب دهنده آن , (فهو جزاؤه ) است كه در اينجا نقش خبر را دارد.

وقف بين مستثنى و مستثنى منه
همانطور كه مى دانيم , استثنا بر دو قسم است :
1 ـ استثناى متصل , و آن استثنايى است كه مستثنى از جنس مستثنى منه باشد.
2 ـ استثناى منقطع , و آن استثنايى است كه مستثنى از جنس مستثنى منه نباشد.
ادوات استثنا عبارتند از: الا, غير, سوى , خلا, عدا و حاشا.

حكم وقف در استثناى متصل
وقـف بر مستثنى منه , در استثناى متصل جايز نيست ,
مانند: (فشربوا منه الا قليلامنهم )
, در ايـن آيه , مستثنى منه , (واو) فاعل در (فشربوا) است , ومستثنى , (قليلا) است , مراد از مستثنى مـنه , (جنود طالوت ), و مراد از مستثنى ,(بعضى از همين جنود) است , پس وقف بر (فشربوا) و نيز وقـف بـر (مـنـه ) جـايـزنـيـسـت , زيـرا ايـن توهم را ايجاد مى كند كه همه افراد لشكر طالوت از آن نوشيده اند.
مثالهاى ديگر: (ان الانسان لفى خسر # الا الذين امنوا وعملوا الصالحات ), (عصر (103), آيه2 و 3).
(لاتبعتم الشيطان # الا قليلا), (نساء (4), آيه 83).

حكم وقف در استثناى منقطع
در مورد وقف در استثناى منقطع , سه نظر وجود دارد:
1 ـ وقف بر مستثنى منه به طور مطلق جايز است , چه به خبر تصريح شده و چه تصريح نشده باشد, و شايد وجه جواز مطلق , اين باشد كه مورد دوم در حكم مبتدايى است كه خبرش حذف شده است .
2 ـ وقـف بـر آن مـطـلقا صحيح نيست , زيرا اولا: لفظ استثنا, مانند: (الا), به قبلش وابسته است و هيچگاه در ابتداى كلام استعمال نمى شود, و ثانيا: اگر (الا) گفته نشود, ظاهر كلام نشانگر تمام بـودن آن از نـظر معناست , به طور مثال در جمله (مافى الدار احد الا الحمار), وقتى كسى بگويد: (ما فى الدار احد), كسى در خانه نيست , همين جمله است كه به (الا الحمار) معنا مى دهد, وگرنه (الا الحمار) به تنهايى جمله مفيد و معنادار نيست , و نيز جمله (ما فى الدار احد), ظاهرش نشان از عـدم وابستگى به عبارت ديگر دارد, پس اگر ما بر اين جمله وقف كنيم ,شنونده گمان نمى كند كه چيزى از حكم مذكور, استثنا شده باشد.
3 ـ اگـر در جـمـلـه به خبر تصريح شده باشد, وقف بر آن جايز است زيرا در چنين صورتى , جمله مستثنى خود جمله اى مستقل و از ماقبل خود بى نياز است , مانند:(فبشرهم بعذاب اليم # الا الذين امنوا وعملوا الصالحات لهم اجر غيرممنون )

وجـه مـنـقطع بودن استثنا به اين است كه (الذين امنوا) از جنس كسانى نيستند كه ضمير در آيه (فـبـشرهم بعذاب اليم ) به آنها برمى گردد, كه كفار تكذيب كننده هستند, لذا (الا) در اين آيه , به معناى (لكن ) است و (الذين ) مبتدا و جمله (لهم اجر غير ممنون ) خبر آن است .
امـا اگـر به خبر تصريح نشده باشد, وقف بر آن جايز نيست , زيرا در اين صورت ,جمله مستثنى به عبارت قبلى وابسته است , مانند: (ومنهم اميون لا يعلمون الكتاب الا امانى )
, وجه منقطع بـودن استثنا اين است كه (امانى ) كه همان اكاذيب است , جزء كتاب نبوده است , لذا (الا) به معناى (لكن ) است و خبرحذف شده است
, اين قول سوم , راءى ابن حاجب است

دانـى دربـاره وقف در استثناى منقطع مى گويد: هرجا كه استثناى منقطع باشد,وقف بر قبل از استثناء تام است

مثالهايى ديگر از استثناى منقطع :
(واذ قلنا للملائكة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابليس ابى واستكبر وكان من الكافرين ), (بقره (2), آيه 34).
سـخاوى گويد: در متصل يا منقطع بودن استثنا در اين آيه اختلاف است , به هرتقدير, وقف بر آن جايز است , جز اينكه اگر متصل باشد, ابتدا به مابعد جايزنيست .
و ابن انبارى گفته است : وقف بر مستثنى منه بدون ذكر استثنا, تام نيست

(يـا مـوسـى لا تـخـف انـى لا يخاف لدى المرسلون # الا من ظلم ثم بدل حسنا بعدسوء فانى غفور رحيم ), (نمل (27), آيه 10 و 11).
ابن نحاس , وقف بر (لدى المرسلون ) را تام دانسته است

(ثـم رددناه اسفل سافلين # الا الذين امنوا وعملوا الصالحات فلهم اجر غيرممنون ), ( تين (95), آيه 5 و 6).
(لست عليهم بمصيطر # الا من تولى وكفر, فيعذبه اللّه العذاب الاكبر), ( غاشيه (88), آيه 22 ـ 24).

وقف بين شرط و جزا
جـمله شرط, بدون جواب شرط معنا ندارد, لذا وقف بر شرط, بدون ذكر جزا,وقفى قبيح است , اما جمله جزا بدون شرط نيز معنادار است , لذا اگر در جايى جزامقدم بر شرط باشد و معنايش مقصود خـداونـد نـيـز بـاشـد, مى توان بر آن وقف كرد,و وقف بر آن , از نوع وقف حسن خواهد بود, مانند: (واشكروا نعمة اللّه # ان كنتم اياه تعبدون )

مثالها: (ان جءكم فاسق بنباء # فتبينوا), (حجرات (49), آيه 6).
(استجيبوا للّه وللرسول # اذا دعاكم ), (انفال (8), آيه 24).
(وقالوا مهما تاءتنا به من اية لتسحرنا بها # فما نحن لك بمؤمنين ), (اعراف (7),آيه 132).
(من يتق ويصبر # فان اللّه لا يضيع اجر المحسنين ), (يوسف (12), آيه 90).
(لو استطعنا # لخرجنا معكم ), (توبه (9), آيه 42).
(ولولا دفع اللّه الناس بعضهم ببعض # لفسدت الارض ), (بقره (2), آيه251 ).
چند نكته :
1 ـ ادات شرط عبارتند از: ان , اذا, اذ, اذما, لو, لولا, لوما, من , اما, لما ومهما.
2 ـ گـاهـى جـواب شرط محذوف است , در آن صورت , وقف بر شرط اشكالى ندارد, مانند: (ولولا فـضـل اللّه عليكم ورحمته وان اللّه تواب حكيم )
,گفته شده كه تقدير جواب , (لهلكتم ) يا (لـعـذبـكـم ) است و وقف بر (حكيم ), تام است
, از موارد ديگرى كه جواب شرط محذوف اسـت , آيـه 15 سـوره يـوسـف اسـت : (فلما ذهبوا به واجمعوا ان يجعلوه فى غيابت الجب ), در اين آيـه ,جـواب (لـما) محذوف است و تقديرش چنين است : (اتوا امرا عظيما), وقف بر(غيابت الجب ) كافى است
3 ـ گـاهى جواب شرط پس از چند جمله مى آيد, كه در اين صورت نيز وقف برجمله هاى شرطى صحيح است , مانند: آيات 1 ـ 13 سوره تكوير: (اذا الشمس كورت ...).

وقف بر امر, نهى , نفى , دعا, استفهام , تمنى و ترجى بدون ذكر جواب آنها
وقف بر اين موارد, بدون ذكر جواب آنها, تام و كافى نيست .
مثالها: (كن # فيكون ), (يس (36), آيه 82).
(استغفروا ربكم انه كان غفارا # يرسل السماء عليكم مدرارا), (نوح (71), آيه10 و 11).
(واطيعون # يغفر لكم ), (همان , آيه 3 و 4).
(فلا تدع مع اللّه الها آخر # فتكون من المعذبين ), (شعراء (26), آيه 213).
(ربنا اخرنا الى اجل قريب # نجب دعوتك ونتبع الرسل ), (ابراهيم (14), آيه44 ).
(لو ان لى كرة # فاكون من المحسنين ), (زمر (39), آيه 58).
(يا ليتنى كنت معهم # فافوز فوزا عظيما), (نساء (4), آيه 73).
(وقـال فرعون يا هامان ابن لى صرحا لعلى ابلغ الاسباب , اسباب السموات #فاطلع الى اله موسى ), ( غافر (40), آيه 36 و 37).

وقف بين قسم و جواب آن
مثالها: (والقران الحكيم # انك لمن المرسلين ), (يس (36), آيه 2 و 3).
(والنجم اذا هوى # ما ضل صاحبكم وما غوى ), (نجم (53), آيه 1 و 2).
(والذاريات ذروا, فالحاملات وقرا, فالجاريات يسرا, فالمقسمات امرا # انماتوعدون لصادق ), ( ذاريات (51), آيه 1 ـ 5).
(والـطور, وكتاب مسطور, فى رق منشور, والبيت المعمور, والسقف المرفوع ,والبحر المسجور # ان عذاب ربك لواقع ), (طور (52), آيه 1 ـ 7).
(والضحى , والليل اذا سجى # ما ودعك ربك وما قلى ), (ضحى (93), آيه 1 آ3).
چند نكته :
1 ـ در بعضى از موارد, جواب قسم محذوف است , در اين موارد, وقف بر قسم اشكالى ندارد, مانند: (والنازعات غرقا)
كه مى توان بر (فالمدبرات امرا) وقف كرد.
2 ـ گـاهـى جـواب , بعد از فواصل طولانى مى آيد, كه در اين موارد نيز مى توان قبل از رسيدن به جـواب , وقـف نمود, مثل : (والشمس وضحيها)
كه جواب آن در آيه 9 آمده است : (قد افلح من زكيها).

وقف بر حيث
مثالها: (وكلا منها رغدا حيث # شئتما), (بقره (2), آيه 35).
(اللّه اعلم حيث # يجعل رسالته ), (انعام (6), آيه 124).

برگرفته شده از سایت http://www.kanoonquran.com